De ladder van abstractie

Hoe grijp je je lezer bij de kladden? En wat máákt de stukken van een geweldige schrijver zo goed?

Het antwoord op beide vragen is: de ladder van abstractie.

‘De wàt?,’ hoor ik je zeggen.

Chimamanda

Oké, zie een ladder voor je. Veel stukken – artikelen in de krant, beleidsstukken, online posts, maar hetzelfde geldt misschien zelfs wel voor foto’s – blijven ergens halverwege de ladder steken in een vrij algemene beschrijving van een gebeurtenis. Een vrouw beseft dat ze beter af is zonder haar man en zet hem het huis uit. Dat gebeurt iedere dag. Je kunt je er wel iets bij voorstellen en ach, je leest er snel overheen.

Tenzij de schrijver van dat stuk toevallig Chimamanda Ngozi Adichie heet. En zij dat globale gegeven inzoomt en het tot leven brengt. Nog steeds als ik naar mijn wastafel kijk, denk ik aan een scène uit haar boek Americanah dat in 2013 (!) verscheen en dat een klodder tandpasta beschrijft:

“It sat there, far from the drain, soft and melting. It disgusted her. How exactly did a person clean their teeth and end up leaving so much toothpaste in the sink? Had he not seen it? Had he, when it fell into the sink, pressed more onto his toothbrush? Or did he just go ahead and brush anyway with an almost-dry brush?” 

Het is zo’n klein detail maar het beschrijft iets groots.

De ladder van abstractie is een concept dat ik leerde van de Amerikaanse verhalend journalisten Jacqui Banaszynski en Jack Hart. Op Nieman Storyboard vind je er een mooi blog over. (Nieman storyboard is sowieso een waardevolle site voor schrijvers!)

Propaganda

Het concept komt van de Japans Amerikaanse linguïst Hayakawa die het beschreef in zijn boek Language in Thought and Action. Hayakawa kwam erop, vertelde hij jaren later in een interview, na het zien van de propaganda van Hitler.

Maar jij zit vast nog met die klodder tandpasta in je hoofd. Want wat wilde Chimamanda Ngozi Adichie daar nou mee zeggen?

Kom, we gaan weer omhoog die ladder op. Een trede omhoog kom je uit bij voorbeelden of specifieke voorvallen. De klodder tandpasta is van de partner van tante Uju, één van de personages uit Americanah. Tante Uju vindt het op een ochtend als ze de badkamer binnenkomt.

Klodder tandpasta

Nog weer een stap omhoog gaat het over categorieën en concepten. En dan blijkt dat die klodder tandpasta een katalysator is. Misschien las je dat al in die bovenstaande zinnen. Met dat onbeduidende en toch veelzeggende voorbeeld kom je te weten dat tante Uju’s gevoel voor haar partner is veranderd.

Gaan we nog weer een sport omhoog dan vinden we principes en theorieën: abstracte ideeën die categorieën verklaren en veralgemenen. De twee zijn uit elkaar gegroeid en er is over en weer weinig waardering voor elkaar.

Tot slot komen we op het filosofische en existentiële niveau uit; de universele waarde van die enkele gebeurtenis. Ik herken in die beschrijving hoe mijn gevoel voor mijn ex veranderde; hoe van het één op andere moment de betovering was verbroken. En doordat ik er mijn ervaring in herken, komt tante Uju voor mij tot leven. Het gekke is, het omgekeerde geldt ook: dat hele concrete incident krijgt pas betekenis als het verbonden is aan het universele.

Durf jij de volgende keer dat je gaat zitten en schrijven net zo tastbaar te worden?