Schrijver Orhan Pamuk zei laatst in de Balie: ‘There’s no life without stories. There’s nothing without meaning.’ (‘Er is geen leven zonder verhalen. Er is niets als het geen betekenis heeft.’) Hoog tijd voor een ode aan het verhaal.
Ik geloof in de kracht van verhalen. Ik geloof in de kracht van verhalen om te helen, om elkaar te begrijpen, en om zin te geven aan wat we doen.
Verhalentherapie
Onze hersenen zijn bedraad voor verhalen: we zoeken altijd, bewust of onbewust, naar oorzaak en gevolg; naar het en toen en toen. Dat is hoe we informatie tot ons nemen. Een goed verteld verhaal helpt ons om onszelf te begrijpen. Psychologen experimenteren de laatste jaren daarom ook met narratieve therapieën: je hebt het nodig om een sluitend verhaal te kunnen vertellen over je verleden. Als er gaten in dat verhaal vallen, is het moeilijk om trots te zijn op jezelf, of om op jezelf te vertrouwen. En je zult het misschien niet verwachten, maar bij de behandeling van Post-Traumatische Stress Stoornis blijkt narratieve exposure therapie zelfs net zo effectief te zijn als EMDR.
Spiegelneuronen
Verhalen helpen ons ook om ons met anderen te verbinden. Psychologen hebben het wel over dat we jij-plaatjes en wij-plaatjes maken in ons hoofd. Het is een van de taken van de prefrontale cortex, pal achter je ogen. Verhalen laten je voelen hoe het is om een Russische moeder te zijn, of een Oekraïense soldaat. Het blijkt zelfs dat hoe meer macht je krijgt, hoe slechter het gesteld raakt met je spiegelneuronen. Wat uiteraard geen excuus is voor mensen als Trump, maar wel een interessant gegeven. Zie dit verhaal daarover in The Atlantic. Verhalen hebben de kracht om te ontroeren en, geloof ik, om oude wonden te helen. Zelf ben ik vooral gevoelig voor ontroering. Heb je bijvoorbeeld de film The Green Book gezien?
Onrecht
Verhalen helpen ons om de wereld te begrijpen. Of in ieder geval een stukje ervan. Menselijk gedrag is namelijk vrijwel altijd een reactie op diens omgeving. Dat heb ik zelf aan den lijve ondervonden toen ik me verdiepte in de Soennitische moslimgemeenschap in Irak. Die voelde zich buiten spel gezet, gediscrimineerd en achtergesteld, en zag geen mogelijkheid meer om via democratische weg hun situatie te veranderen. Ik merkte dat hun opvattingen steeds extremer werden. Eigenlijk precies zoals sociaal psycholoog Jennifer Sheehy Skeffington stelt: zelfmoordterroristen komen voort uit een gemeenschap die ‘zichzelf als onrechtvaardig ziet lijden in zo’n mate dat zelfmoordterrorisme wordt gezien als een geldige reactie’.
En nu we toch in Irak zijn – voor mijn eerste boek volgde ik een tijd lang een Soennitische politicus in Kirkuk die duidelijk met frisse tegenzin naar zijn werk ging. Toen ik hem vroeg waarom hij het dan toch deed, zuchtte hij diep en zei: ‘Mijn volk is een romantisch volk. Ze lopen gemakkelijk achter de verkeerde aan.’ Tsja, dat is nou precies de kracht van verhalen.
Beeld: Pexels/Ivo Rainha
