We liepen de fonkelnieuwe Carrefour binnen op zoek naar tortilla’s om fajita’s te maken, mijn vriend Mohammed en ik. De vloeren glommen, de kassa’s stonden nog ongebruikt op een rij, de supermarkt was nog maar net geopend. Mohammed merkte op dat we elkaar lang niet hadden gezien en ik bekende hem dat ik steeds meer moeite heb met reizen. ‘Vliegschaamte,’ liet ik vallen.
Hij keek me aan van opzij. ‘Wat?’
‘Vliegschaamte.’
Mohammed staarde voor zich uit, zijn autosleutels rinkelden in zijn hand.
‘Dat je je schaamt dat je vliegt omdat het slecht is voor het milieu,’ legde ik uit.
Bloed stroomde naar mijn wangen
Het bleef weer even stil. Toen zei hij: ‘Oh, je bedoelt dat jullie meestal voor de lol vliegen?’
‘Eh,’ zei ik. Het bloed stroomde naar mijn wangen, blijkbaar kan toegeven dat je vliegschaamte hebt nog beschamender zijn dan de vliegschaamte zelf. ‘Ja.’
Vliegschaamte, dat hebben ze niet in Irak. Ze mochten dan wel sinds kort twee gloednieuwe shopping malls hebben in Kirkuk – een voor de Arabische en Turkmeense inwoners, in het midden van de stad, waar wij nu liepen, en een voor Koerdische inwoners in een nieuwbouwwijk – maar reizen doe je niet voor je lol. Dat doe je omdat je voor je werk op training moet. Of voor vredesonderhandelingen. Als Irakees kun je überhaupt maar naar zeven landen reizen zonder visum.
Same same
Context is iets voor de fictieschrijver. Die moet een wereld voor ons neerzetten, zodat we mee kunnen leven met de hoofdpersoon of -personen. Bij het nieuws negeren we die. Als we verhalen van andere mensen lezen in de media, gaan we er eigenlijk meestal klakkeloos vanuit dat ze net zo’n leven hebben als wij. Dat ze ook een hypotheek hebben en een autoverzekering. Of juist niet; dan hebben we een beeld van dat er daar alleen maar zand is, geel zand (Midden-Oosten) of rood zand (Afrika). Same same but different, zoals ze in Thailand zeggen. Ook dan hebben we de context niet in beeld. Hoe korter en sneller het nieuws, hoe minder we meekrijgen van de context.
Het gekke is dat als ik reis en mensen ontmoet, het juist afhangt van onze kennis van elkaars context of we elkaar wel of niet begrijpen.
