Niet alles wat je meemaakt is een boek of expositie waard, maar alles wat je maakt bevat wel een glimp van je eigen geschiedenis.
Een aantal jaren geleden was Adrian Nicole LeBlanc te gast bij de Stichting Verhalende Journalistiek, in de tijd dat ik daar nog directeur was. LeBlanc volgde een stel gangsterliefjes in De Bronx en schreef er het indrukwekkende boek over, Random family. Tijdens de Gerard van Westerloolezing die ze gaf vroeg ze het publiek: ‘Waarom hebben journalisten zo vaak het idee dat ze geen deel uitmaken van de wereld waarover ze schrijven? Neemt het niet juist de kracht uit je verhaal weg, de kwetsbaarheid en misschien ook wel de verantwoordelijkheid?’
Sofa
Ze vertrouwde me toe dat ze lang niet goed kon vertellen wat haar ertoe bracht om haar hoofdpersonages maar te blijven volgen. Ze volgde ze tien jaar lang. Ze bleef maar teruggaan, sliep nachtenlang op de sofa, liet een bandrecorder achter zodat haar personages berichten voor haar konden inspreken. Ze stopte pas toen de oudste dochter van één van hen ging daten en de geschiedenis zich zou gaan herhalen. Dat is (als je zelf grotere projecten hebt gedaan zul je dat wel herkennen) het moment om te stoppen: als je weet dat je niets nieuws meer zult ontdekken.
Wat haar dreef? Ze had geen idee. Misschien was het onzekerheid, was ze bang om onwaarheden op te schrijven, dacht ze. Pas na het verschijnen van het boek kwam ze erachter wat haar eigen band was met het onderwerp. Haar oma was als jonge vrouw vanuit Italië naar de VS gemigreerd. Ze vestigde zich in de Bronx, de wijk waar ook de gangsterliefjes uit Random family woonden. Om de één of andere reden was het haar oma gelukt om ook weer weg te komen uit die buurt. Hoe doe je dat, wegkomen uit zo’n leven? Dát was de vraag die haar bezighield.
Haakje
Ons gesprek maakte een onuitwisbare indruk op me. Toen ik niet lang daarna makers ging coachen, merkte ik dat wat ze had gezegd klopte. Als een maker bij me komt die al vijf jaar of langer een bepaald onderwerp fotografeert of een bepaalde groep volgt, is er eigenlijk altijd een link te vinden met zijn/haar eigen verleden. Er is iets wat je wilt begrijpen – ik bedoel echt begrijpen. Het kost tijd om je persoonlijke haakje met het verhaal scherp te krijgen. Vaak heb je het nodig dat een ander je kritisch doorzaagt, om dat haakje te vinden. Maar heb je het eenmaal gevonden, dan weet je ook wáár je project overgaat. Dan maak je niet zomaar een verhaal over overleven in een achterbuurt, over vrouwen die zich afhankelijk maken van mannen, of over hoe het is om een kind te hebben van een man die in de gevangenis zit – weliswaar allemaal thema’s die in Random family aan bod komen. Dan gaat het over wat iemand de kracht geeft om weg te gaan, en waarom het een ander niet lukt. En dan maak je iets unieks: een andere maker zou over hetzelfde onderwerp een heel ander boek schrijven.
Random family verscheen in 2003 en wordt vandaag de dag nog steeds verkocht.
Foto: Paula Nardini/Pexels
